Hałas w środowisku pracy jest jednym z najczęściej występujących czynników szkodliwych. Może on nie tylko prowadzić do trwałej utraty słuchu, ale również wywoływać poważne zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, krążenia, pokarmowego, a nawet wpływać negatywnie na wzrok i wydolność psychofizyczną pracownika.

Skuteczna ochrona przed hałasem wymaga zintegrowanych działań, uregulowanych przepisami prawa, w tym wyznaczenia dopuszczalnych norm, prowadzenia pomiarów oraz stosowania odpowiednich środków ochronnych.

Obowiązki pracodawcy

Na mocy art. 227 ust. 1 ustawy Kodeks pracy, pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

– utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników;

– przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

Zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia MPPS w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higienicznosanitarnych.

Natomiast na mocy art. 45 ust. 4 tego rozporządzenia stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności:

– z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;

– ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami lub pyłami.

W rozdziale 5 rozporządzenia MPPS w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 78 – 79) określono zasady ochrony przed hałasem w miejscu pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:

– procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu;

– maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości;

– rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

Przy czym dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają właściwe przepisy i Polskie Normy.

Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:

– ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i  organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas;

– zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie;

– ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w  pracy;

– oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref poprzez ich odgrodzenie.

Przy czym wymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach związanych z narażeniem na hałas są określone w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne.

Normy dopuszczalnego natężenia hałasu

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu dla 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy wynosi 85 dB.

Wartość ta jest również określana jako wartość najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN).

Wartości NDN oznaczają dopuszczalne wartości wielkości charakteryzujących hałas lub drgania mechaniczne, określone w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a dla kobiet w ciąży oraz młodocianych odpowiednio w przepisach w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet oraz w przepisach w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Natomiast wartość progu działania wynosi 80 dB – nie jest to jeszcze przekroczenie NDN, ale stanowi sygnał alarmowy, że środowisko pracy może zbliżać się do wartości progowych.

Wartości progów działania to wartości wielkości charakteryzujących hałas i drgania mechaniczne w środowisku pracy (bez uwzględniania skutków stosowania środków ochrony indywidualnej), określone w załączniku do rozporządzenia.

Należy podkreślić, że dla kobiet w ciąży maksymalne dopuszczalne natężenie hałasu wynosi 65 dB i ma charakter bezwzględny – oznacza to, że nawet użycie ochronników słuchu nie uprawnia do wykonywania pracy przez kobietę w ciąży w warunkach przekraczających ten poziom.

Dla pełnej oceny ekspozycji na hałas należy uwzględnić również w szczególności takie czynniki jak czas działania hałasu oraz maksymalne i szczytowe wartości hałasu, które przedstawiają się następująco:

• maksymalny poziom dźwięku A – nie może przekroczyć 115 dB,
• szczytowy poziom dźwięku C – nie może przekroczyć 135 dB.

W przypadku zmiennego natężenia hałasu w czasie pracy, stosuje się pojęcie ekwiwalentnego poziomu hałasu będącego sumą stosunku najwyższej dopuszczalnej ekspozycji na hałas w poszczególnych poziomach natężenia do okresu faktycznej ekspozycji w tych samych poziomach.

Dopuszczalna dawka hałasu zostaje przekroczona wówczas, gdy suma tych stosunków przekracza liczbę 1.

Pracodawca dokonuje pomiarów wielkości charakteryzujących hałas lub drgania mechaniczne oraz porównuje wyniki tych pomiarów z wartościami NDN i wartościami progów działania.

Środki ochrony przed hałasem

Ochrona zbiorowa

Pracodawca powinien eliminować lub ograniczać źródła hałasu np. poprzez zabudowanie lub osłonięcie źródła hałasu albo zapewnienie środków ochrony zbiorowej np. ekrany dźwiękochłonne.

Najlepszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony przed hałasem jest likwidacja źródła hałasu, w praktyce może to oznaczać:

• zabudowanie hałaśliwych maszyn,
• zastosowanie ekranów dźwiękochłonnych,
• zastosowanie izolacji akustycznych,
• komasowanie urządzeń hałaśliwych,
• automatyzację procesów technologicznych,
• ograniczenie liczby pracowników w strefach wysokiego hałasu.

Dobre rezultaty dają również zmiany w organizacji pracy, takie jak ograniczenie czasu przebywania pracownika w strefie hałasu czy rotacja stanowisk.

W przypadku przekroczenia 80 dB, pracodawca ma obowiązek podjąć działania zmniejszające ryzyko zawodowe, takie jak ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy.

Czas pracy w środowisku o stałym natężeniu hałasu w zakresie 95–100 dB powinien być ograniczony do maksymalnie 40–100 minut na dobę.

Natomiast przy hałasie do 110 dB dopuszczalny czas ekspozycji wynosi nie więcej niż 10 minut dziennie.

Obowiązkiem pracodawcy jest także oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref poprzez ich odgrodzenie.

Środki ochrony indywidualnej (ŚOI)

Ostatecznym rozwiązaniem, stosowanym w przypadku braku możliwości eliminacji hałasu u źródła lub jego skutecznego ograniczenia, jest użycie środków ochrony indywidualnej.

Do najczęściej wykorzystywanych należą ochronniki słuchu, znane potocznie jako nauszniki lub słuchawki. Popularnym rozwiązaniem są również jednorazowe wkładki przeciwhałasowe lub stopery, rzadziej wkładki.

Pracodawca jest zobowiązany nie tylko do zapewnienia ŚOI, ale także do nadzorowania ich właściwego stosowania.

W przypadku, gdy natężenie hałasu na stanowisku pracy przekracza 85 dB, powstaje bezwzględny obowiązek stosowania środków ochrony indywidualnej w postaci ochronników słuchu.

Jeżeli poziom hałasu mieści się w przedziale od 80 dB do 85 dB, pracodawca jest zobowiązany udostępnić pracownikom odpowiednie ochronniki słuchu, choć ich stosowanie nie jest wówczas obligatoryjne.

Hałas niesłyszalny: infradźwięki i ultradźwięki

W środowisku pracy mogą występować również hałasy o częstotliwościach niesłyszalnych:

• Infradźwięki (poniżej 20 Hz) pochodzące z maszyn przepływowych, silników, transportu, mogą osiągać nawet 135 dB, a przy wartościach powyżej 160 dB mogą wywoływać rezonans narządów wewnętrznych, prowadząc do ich uszkodzenia.
• Ultradźwięki (powyżej 20 kHz) emitowane przez zgrzewarki, myjki ultradźwiękowe czy sprężarki mogą prowadzić do uszkodzeń słuchu mimo trudności w jednoznacznym potwierdzeniu wpływu tylko ultradźwięków.

Dla obu tych typów hałasu również istnieją szczegółowe normy określające dopuszczalne wartości poziomów ciśnienia akustycznego, a ich pomiary muszą być prowadzone zgodnie z obowiązującymi standardami.

Hałas w środowisku pracy jest poważnym zagrożeniem, którego skutki mogą być nieodwracalne.

Dlatego obowiązki pracodawcy w zakresie eliminowania lub ograniczania hałasu są ściśle określone w przepisach.

Kluczowe jest stosowanie zasady hierarchii działań – od eliminacji źródła, przez środki organizacyjne i zbiorowe, aż po indywidualne środki ochrony słuchu.

Należy pamiętać, że pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – również w zakresie ochrony przed hałasem.

Artykuł przygotowany przez naszą specjalistkę Karolinę Szopę