Pracownik młodociany

Przyjęto, iż pełnoetatowym pracownikiem może być wyłącznie osoba, która ukończyła 18 lat. Ma to pewne uzasadnienie, bowiem osoba niepełnoletnia nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych i podejmowanie przez nią niektórych działań jest ograniczone lub całkowicie wyłączone.

Mimo to dopuszcza się sytuację, w której to pracę podejmuje osoba niepełnoletnia, czyli tzw. pracownik młodociany. Aby to jednak było możliwe, spełnione muszą zostać odpowiednie warunki. Podstawowym obowiązkiem osoby młodej jest bowiem nauka. Dopiero po zdobyciu odpowiedniego wykształcenia i kwalifikacji może ona zacząć aktywność zawodową.

Pracownik młodociany – czyli kto?

Pracownik młodociany jest pojęciem stworzonym na potrzeby prawa pracy.

Dlatego też jego definicji musimy szukać w KP. Jak wskazuje nam art. 190 § 1 ustawy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła lat 18. Jednocześnie nie każdy, kto znajduje się w tym przedziale wiekowym, może zawrzeć umowę o pracę.

Pracodawcy wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

• ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową, oraz
• przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Czy można zatrudnić osoby, które nie ukończyły 15 lat?

Ograniczenie omówione w poprzednim akapicie nie ma charakteru bezwzględnego. § 2 przepisu 190 KP mówi nam, iż zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, z zastrzeżeniem art. 191 § 2¹–2³. Co to za zastrzeżenia?

Otóż prawodawca zezwolił na zatrudnienie małoletniego, który nie ma jeszcze ukończonych 15 lat, o ile:

• ukończył on ośmioletnią szkołą podstawową i w danym roku kalendarzowym kończy 15 lat;
• ukończył on ośmioletnią szkołę podstawową i został zatrudniony w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu;
• nie ukończył on ośmioletniej szkoły podstawowej i został zatrudniony w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Wszystkie te osoby, mogą podjąć pracę na zasadach określonych w KP dla młodocianych. Oznacza to, że osoby, które nie ukończyły 15 lat, lecz spełniają określone warunki, mogą być zatrudnione według tych samych reguł co osoby, które ten wiek już osiągnęły.

Biorąc pod uwagę szczególny charakter pracowników młodocianych, uznać należy, że takiej osobie przysługują wszystkie uprawnienia właściwe dla pracownika (określone w KP), z wyjątkami zawartymi w dziale dziewiątym Kodeksu pracy, tj. dziale poświęconym pracownikom młodocianym.

Do jakich prac można zatrudnić młodocianego?

Pracownik młodociany nie może wykonywać każdego rodzaju pracy. Prawodawca znacznie ograniczył osobom młodym możliwości podjęcia zatrudnienia.

Zgodnie z ustawą młodociany, który nie posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego oraz przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Kwestię tę reguluje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.

Od powyższej zasady ustanowiony został wyjątek. Otóż zatrudnienie młodocianego nieposiadającego kwalifikacji zawodowych w innym celu niż przygotowanie zawodowe na podstawie umowy o pracę jest dopuszczalne przy pracach lekkich.

Praca lekka to zajęcie, które nie zagraża życiu, zdrowiu ani rozwojowi psychofizycznemu młodocianego, a ponadto nie utrudnia mu wypełniania obowiązku szkolnego. Obowiązek szkolny należy rozumieć jako czas zajęć w szkole, czas na odrobienie prac domowych oraz odpoczynek.

Pracodawca jest dodatkowo zobowiązany, aby przed zatrudnieniem pracowników młodocianych, sporządzić wykaz prac lekkich.

Wykaz ten powinien zostać uzgodniony z lekarzem medycyny pracy oraz zostać zatwierdzony przez inspektora pracy. Młodociany, przed przystąpieniem do pracy, musi zostać zapoznany z wykazem.

Ważne! Pracodawca nie może zawrzeć z młodocianym „zwykłej” umowy o pracę. W zależności od rodzaju zatrudnienia musi to być umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego lub umowa o pracę przy wykonywaniu prac lekkich.

Pracodawca musi również pamiętać, że zatrudnienie młodocianego wiąże się z koniecznością prowadzenia ewidencji młodocianych pracowników.

Najpierw badania, później praca

Przed przystąpieniem do pracy należy zadbać, aby młodociany przeszedł odpowiednie badania lekarskie. Poza tym, w czasie zatrudnienia wykonuje się również badania okresowe i kontrolne.

W przypadku gdy lekarz stwierdzi (w formie orzeczenia), że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy.

Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, jest zobligowany do niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę z młodocianym i wypłacenia mu odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Pracownik młodociany – ile może pracować?

W Polsce obowiązuje powszechny obowiązek szkolny, którego zadaniem jest realizacja konstytucyjnego prawa do nauki. Jak wskazuje art. 70 ust. 1 Konstytucji RP, nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.

Stąd też pracownik młodociany musi łączyć szkołę z pracą. Ustawodawca, zdając sobie z tego sprawę, ustanowił przepisy, które szczegółowo regulują, ile godzin dziennie może pracować osoba młodociana oraz ile czasu powinna odpoczywać.

W zależności od rodzaju zatrudnienia, czas pracy będzie się różnił. Dla młodocianych zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego oraz przyuczenia do wykonywania określonej pracy czas pracy będzie inny, niż w przypadku zatrudnionego do prac lekkich.

W pierwszym przypadku czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę.

Z kolei w przypadku młodocianego w wieku powyżej 16 lat czas ten nie może przekraczać 8 godzin na dobę.

Co bardzo istotne, do czasu pracy wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.

Dodatkowo jeśli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi co najmniej jedną 30-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy.

Jednocześnie ustanowiony został zakaz zatrudniania młodocianego w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.

Pora nocna w tym wypadku przypada pomiędzy godzinami 22.00 a 6.00. Dla osób, które nie ukończyły 15 roku życia, ale przepisy pozwalają im na zatrudnienie, pora nocna zaczyna się już od godziny 20.00.

Dla pracownika zatrudnionego do prac lekkich wymiar i rozkład czasu pracy musi zostać ustalony, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.

Tygodniowy wymiar czasu pracy w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin.

Dodatkowo w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar ten nie może przekraczać 2 godzin. W okresie ferii czas pracy nie może przekroczyć 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Trzeba przy tym pamiętać, że dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

Pracownik młodociany powinien mieć zapewniony odpowiedni odpoczynek. W każdym tygodniu powinien mieć co najmniej 48 godzin nieprzerwanego czasu wolnego od pracy, który przy tym musi obejmować niedzielę.

Dodatkowo przerwa w pracy, obejmująca porę nocną, musi trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.

Zatrudnienie osoby młodocianej

Również w tym wypadku sposób zatrudnienia zależy od rodzaju umowy o pracę zawartej z młodocianym. KP oraz rozporządzenie skupiają się głównie na zatrudnieniu w celu przygotowania zawodowego, oraz przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Zasady te omówimy za chwilę. Trzeba bowiem wyjaśnić, że w przypadku zatrudnienia do prac lekkich zawierane mogą być wszystkie rodzaje umów o pracę, tj.: na okres próbny, na czas określony oraz na czas nieokreślony. Stosuje się tutaj odpowiednio przepisy odnoszące się do „zwykłych” umów danego rodzaju.

Należy mieć przy tym na uwadze ograniczenia i nakazy, jakie ustawa przewiduje przy tym rodzaju pracy.

Przechodząc do młodocianych, którzy podejmują się pracy w celu przygotowania zawodowego oraz przyuczenia do wykonywania określonej pracy, wygląda to następująco:

• zatrudnianie w ramach nauki zawodu nie może trwać dłużej niż 36 miesięcy. Umowa o pracę zawierana jest na czas określony. Rozwiązuje się ona po upływie okresu przygotowania zawodowego;
• przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Przy czym młodociani uczestnicy OHP mogą liczyć na przedłużenie zatrudnienia aż do czasu ukończenia szkoły podstawowej, maksymalnie do 22 miesięcy. Umowa o pracę zawierana jest na czas określony.

Umowa o pracę powinna zostać zawarta na piśmie oraz w swojej treści zawierać takie elementy jak:

• rodzaj przygotowania zawodowego;
• czas trwania oraz miejsce przygotowania zawodowego;
• sposób przygotowania teoretycznego,
• wynagrodzenie

Uwaga! O zawarciu umowy z pracownikiem młodocianym pracodawca informuje wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

Zatrudnienie w celu nauki zawodu oraz przyuczenia kończy się egzaminem. Jego koszt pokrywa pracodawca. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu pracownik młodociany otrzymuje zaświadczenie potwierdzające umiejętności w wykonywaniu danego zawodu.

Pracownicy młodociani są chronieni przed zwolnieniem. KP stanowi, iż rozwiązanie umowy może mieć miejsce wyłącznie w przypadku:

• ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• reorganizacji zakładu pracy, która uniemożliwi przygotowywanie zawodowe;
• stwierdzenia nieprzydatności osoby młodocianej do pracy, do której odbywa przygotowanie zawodowe;
• niewypełniania przez osobę młodocianą obowiązków wynikających z umowy o pracę lub z obowiązku dokształcania się.

W przypadku wypowiedzenia umowy pracodawca informuje o tym fakcie przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz szkołę i ewentualnie izbę rzemieślniczą.

Pracownik młodociany ma specjalne względy

Nie powinno dziwić, że młoda osoba podejmująca swoją pierwszą pracę może popełniać błędy. Pracodawca w takim wypadku powinien wykazywać się wyrozumiałością i zamiast karać, powinien tłumaczyć.

W wielkim skrócie — pracownik młodociany powinien posiadać taryfę ulgową.

Powyższe wynika ze zwykłej ludzkiej przyzwoitości. Są jednak obowiązki, które na pracodawcę nakłada ustawa.

Przede wszystkim jest on zobligowany do zapewnienia młodocianemu opieki i pomocy, niezbędnej do przystosowania się przez niego do właściwego wykonywania pracy.

Pracodawca zatem powinien udzielić młodocianemu pracownikowi wszelkich niezbędnych informacji i wskazówek dotyczących wykonywania pracy na jego stanowisku, a także służyć mu pomocą w rozwiązywaniu problemów, jakie pojawią się w miejscu pracy.

Zapewnienie opieki i pomocy może odbywać się między innymi poprzez:

• poinstruowanie młodocianego w kwestii wykonywanej przez niego pracy oraz poinformowanie go o prawach i obowiązkach pracowniczych, oraz zasadach obowiązujących w miejscu pracy;
• przydzielenie młodocianemu opiekuna, który będzie odpowiedzialny za jego szkolenie i wspierał go w razie pojawienia się problemów;
• organizowanie szkoleń i kursów dla młodocianych pracowników.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego