Urlop opiekuńczy to uprawnienie pracownicze wprowadzone do Kodeksu pracy w celu umożliwienia pracownikom zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia bliskiej osobie, która z poważnych względów medycznych wymaga takiej pomocy.

Przysługuje on w wymiarze do 5 dni w roku kalendarzowym i może być wykorzystany zarówno na członków rodziny, jak i inne osoby, o ile spełnione zostaną określone warunki.

To rozwiązanie ma na celu wsparcie pracowników w godzeniu życia zawodowego z obowiązkami opiekuńczymi w życiu prywatnym.

Komu przysługuje urlop opiekuńczy?

Urlop opiekuńczy przysługuje pracownikom na podstawie art. 173’(1) ustawy Kodeks pracy.

Zgodnie z tym przepisem pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Przy czym jak wyjaśniono w ust. 2 za członka rodziny, o którym mowa w § 1, uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

W przypadku członków rodziny, o których mowa w przepisach, nie ma obowiązku spełniania dodatkowego warunku w postaci wspólnego gospodarstwa domowego.

Natomiast przy ustalaniu uprawnień do urlopu opiekuńczego pozostałych członków rodziny takich jak np. babcia, dziadek, wnuk czy wnuczka nie uznaje się ich za członków rodziny.

Nie oznacza to jednak, że nie można otrzymać urlopu opiekuńczego, gdy taka osoba wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, jednak aby to było możliwe musi ona zamieszkiwać w tym samym gospodarstwie domowym co pracownik, któremu przydzielany jest urlop opiekuńczy.

W przypadku drugiego kryterium – zamieszkania w tym samym gospodarstwie domowym, – nie ma znaczenia, czy pracownika łączy z osobą wymagającą opieki jakikolwiek związek rodzinny, formalny czy osobisty.

Oznacza to, że urlop opiekuńczy przysługuje także w sytuacji, gdy opieki z poważnych względów medycznych wymaga np. partner życiowy, z którym pracownik nie pozostaje w związku małżeńskim, ale prowadzi wspólne gospodarstwo domowe.

Przepisy nie precyzują, co dokładnie należy rozumieć przez „poważne względy medyczne”.

Pojęcie to odnosi się do stanu zdrowia osoby wymagającej opieki lub wsparcia i może obejmować zarówno nagłe zdarzenia, jak wypadki, jak i choroby czy zaplanowane zabiegi medyczne.

Nie będą natomiast kwalifikować się pod to drobne dolegliwości, takie jak np. lekkie przeziębienie.

Natomiast wystąpienie nagłych, nasilonych objawów, np. wysoka gorączka u małoletniego dziecka wymagającego opieki, może już stanowić podstawę do skorzystania z urlopu opiekuńczego.

Przykład 1

Pracownik chce wziąć urlop opiekuńczy, aby pomóc matce po operacji stawu biodrowego.

Matka nie mieszka jednak z pracownikiem – prowadzi osobne gospodarstwo domowe. Czy przysługuje mu prawo do urlopu opiekuńczego?
Tak, pracownikowi przysługuje urlop opiekuńczy.

Matka należy do katalogu członków rodziny wymienionych w art. 173’(1) ust. 2 ustawy Kodeks pracy, więc nie jest wymagane wspólne zamieszkiwanie. Warunek konieczny – osoba wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych – jest spełniony.

Przykład 2

Pracownik chce skorzystać z urlopu opiekuńczego, ponieważ jego 5-letnie dziecko ma wysoką gorączkę i jest w złym stanie ogólnym.

Czy przysługuje prawo do urlopu opiekuńczego?
Tak, w tej sytuacji pracownikowi przysługuje urlop opiekuńczy. Silna gorączka u małego dziecka może być uznana za poważny wzgląd medyczny.

Przykład 3

Babcia pracownika przeszła udar i wymaga stałej opieki. Mieszka z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym.

Czy pracownikowi przysługuje prawo do urlopu opiekuńczego?
Tak, pracownikowi przysługuje urlop opiekuńczy.

Choć babcia nie jest wymieniona jako członek rodziny w art. 173’(1) ust. 2 ustawy Kodeks pracy, to zamieszkiwanie we wspólnym gospodarstwie domowym i poważny stan zdrowia spełniają warunki do skorzystania z urlopu opiekuńczego.

Przykład 4

Dziadek pracownika po zawale wymaga wsparcia i opieki, ale mieszka w osobnym mieszkaniu.

Czy pracownikowi przysługuje prawo do urlopu opiekuńczego?
Nie, w tej sytuacji nie przysługuje urlop opiekuńczy.

Dziadek nie jest uznawany za członka rodziny w rozumieniu art. 173’(1) ust. 2 ustawy Kodeks pracy, a brak wspólnego zamieszkiwania wyklucza możliwość skorzystania z urlopu opiekuńczego, nawet jeśli jego stan zdrowia jest poważny.

Warunki korzystania z urlopu opiekuńczego

Pracownik ma prawo do skorzystania z urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym i nie jest rozliczany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy w trakcie roku.

Należy jednak pamiętać, że wymiar roczny urlopu opiekuńczego w danym roku kalendarzowym jest łącznym wymiarem u wszystkich kolejnych pracodawców.

Urlopu opiekuńczego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, udziela się go na całe dni pracy wynikające z rozkładu czasu pracy, bez względu na ilość godzin zaplanowanych w rozkładzie czasu pracy do przepracowania.

Pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu opiekuńczego ani wymagać od pracownika przedstawienia zaświadczeń lekarskich czy innej dokumentacji medycznej osoby, nad którą ma być sprawowana opieka.

Urlopu opiekuńczego udziela się na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

We wniosku wskazuje się imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny – stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby.

Za czas urlopu opiekuńczego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, ustawodawca nie przewidział za ten czas niewykonywania pracy wynagrodzenia w związku z czym wynagrodzenie nie przysługuje.

Zgodnie bowiem z art. 80 ustawy Kodeks pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną.

Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.

Okres urlopu opiekuńczego wlicza się natomiast do okresu zatrudnienia (stażu pracy), od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Co istotne, od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu opiekuńczego do dnia zakończenia tego urlopu przez pracownika, pracodawca nie może prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tym pracownikiem ani wypowiedzieć czy rozwiązać stosunku pracy z tym pracownikiem.

W przypadku wcześniejszego złożenia wniosku – ochrona ta zaczyna obowiązywać na 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z urlopu opiekuńczego.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pracownik dopuści się ciężkiego naruszenia obowiązków (tzw. zwolnienie dyscyplinarne) – wówczas możliwe jest rozwiązanie umowy, ale wyłącznie za zgodą zakładowej organizacji związkowej.

W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, możliwe jest rozwiązanie stosunku pracy także w okresie korzystania z urlopu opiekuńczego, jednak termin ten musi zostać uzgodniony z zakładową organizacją związkową.

Należy przy tym pamiętać, że to na pracodawcy spoczywa obowiązek wykazania, że istnieją podstawy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika lub że następuje upadłość lub likwidacja pracodawcy.

Artykuł przygotowany przez naszą specjalistkę Karolinę Szopę