Wychowanie dziecka to niewątpliwie praca na pełen etat. Dlatego też często ciężko pogodzić je z obowiązkami zawodowymi. Na szczęście w początkowym okresie życia potomka prawo pracy gwarantuje rodzicom możliwość skorzystania z urlopów macierzyńskiego oraz ojcowskiego.

A kiedy te się skończą, pozostaje jeszcze urlop rodzicielski. W tym ostatnim końcówka 2023 roku przyniosła kilka zmian ukierunkowanych na wyrównywanie praw obu rodziców. Sprawdźmy zatem, jak obecnie wygląda ten rodzaj świadczenia pracowniczego.

Urlop rodzicielski – dla kogo?

Nie zadziwię nikogo, stwierdzając, że urlop rodzicielski przysługuje rodzicom po narodzeniu dziecka. Jednak nie są to wszystkie informacje, jakie należy wiedzieć.

Przede wszystkim urlop ten należy odróżnić od urlopu macierzyńskiego. Są to dwie oddzielne instytucje. W omawianym przypadku bowiem świadczenie jest całkowicie dobrowolne, udzielane jest zawsze na wniosek i nie musi być wykorzystane w całości (nie musi być wykorzystane w ogóle).

Prawo do urlopu rodzicielskiego należy się każdemu z rodziców oddzielnie. Oznacza to, że mogą z niego korzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka.

Co więcej, mogą oni przebywać na urlopie w tym samym czasie. Mimo to wymiar urlopu jest jeden, zatem łączny czas korzystania z tego świadczenia nie może przekroczyć określonej liczby dni.

Nie każda osoba pracująca będzie mogła skorzystać z tego rodzaju świadczenia. Jest to instytucja prawa pracy, przez co przeznaczone jest wyłącznie dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Pracownicy posiadający umowy cywilnoprawne (b2b, zlecenie, dzieło) nie mają szans na skorzystanie z tego świadczenia.

Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy przyniosła korzystne zmiany w omawianej kwestii. Prawodawca uniezależnił prawo do urlopu rodzicielskiego od prawa do urlopu macierzyńskiego oraz wcześniejszego wykorzystania urlopu macierzyńskiego.

W praktyce oznacza to, że rodzic może skorzystać z prawa do omawianego świadczenia niezależnie od tego czy matka nabyła prawo do urlopu macierzyńskiego, czy też w ogóle podlegała ubezpieczeniu w chwili urodzenia dziecka.

Co więcej, obecnie ojciec dziecka jest uprawniony rozpocząć urlop rodzicielski już w czasie kiedy matka przebywa jeszcze na urlopie macierzyńskim.

Ile trwa urlop rodzicielski?

Zmiany w prawie pracy przyniosły również wydłużenie wymiaru urlopu.

Aktualnie świadczenie przysługuje w wymiarze:

• do 41 tygodni — w przypadku urodzenia jednego dziecka;
• do 43 tygodni — w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Z kolei rodzice dzieci posiadających zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w okresie rozwoju prenatalnego lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu w wymiarze:

• do 65 tygodni — w przypadku urodzenia jednego dziecka;
• do 67 przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Wyżej wskazany okres jest przeznaczony dla obojga rodziców. Prawodawca zastrzegł jednak jedną zasadę, zgodnie z którą każdy z opiekunów ma do wyłącznej dyspozycji 9 tygodni urlopu.

Jeżeli go nie wykorzysta, czasu tego nie może przenieść na drugiego z rodziców. Jak możemy przeczytać w projekcie nowelizacji, czas ten ma zachęcić do równiejszego dzielenia się obowiązkami opiekuńczymi między kobietami i mężczyznami, a także umożliwić wczesne tworzenie więzi między ojcami i dziećmi.

Warto przy tym zaznaczyć, że KP nie przewiduje możliwości wykorzystania całości urlopu wychowawczego przez jednego rodzica, jeżeli drugi nie żyje, nie przysługuje mu władza rodzicielska albo został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub taka władza uległa ograniczeniu, lub zawieszeniu. W takiej sytuacji 9. tygodniowa część urlopu przepada.

Uwaga! Prawo do równoległego korzystania z urlopu rodzicielskiego mają rodzice będący pracownikami (na umowie o pracę). Jeżeli jednak jedno z rodziców jest pracownikiem, a drugie nim nie jest, lecz jest osobą uprawnioną do zasiłku macierzyńskiego z innego tytułu, wówczas również mogą oni korzystać z omawianego świadczenia równolegle. W takim wypadku łączny wymiar urlopu i okresu pobierania zasiłku nie może przekroczyć wymiaru urlopu rodzicielskiego.

Podział urlopu rodzicielskiego między rodziców

Sposób dzielenia się urlopem przez rodziców jest bardzo elastyczny. Poza wspomnianą zasadą dotyczącą wyłącznego uprawnienia do 9. tygodniowego świadczenia, prawo nie przewiduje tutaj wielu ograniczeń.

Opiekunowie mogą korzystać z urlopu równolegle przez cały jego okres. Mogą korzystać z niego równolegle przez jego część. Jak również mogą przez cały jego okres korzystać oddzielnie.

Warunkiem jest jednak, że liczba części urlopu wykorzystywanych oddzielnie i równolegle nie będzie większa niż pięć.

Zasady udzielania urlopu

Możliwy podział urlopu omówiłem wyżej. Przypomnę jedynie, że może on być udzielany w częściach, przy czym nie może być ich więcej niż pięć.

W tej liczbie uwzględnia się także liczbę okresów pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego. Podział jest niezależny od tego czy z urlopu korzystają oboje rodzice, czy tylko jeden z nich.

Nowelizacja zlikwidowała wymóg udzielania urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.

Dzięki temu ojciec dziecka może skorzystać z urlopu rodzicielskiego już w czasie korzystania przez matkę z urlopu macierzyńskiego. KP pozwala na dowolne przeplatanie okresów urlopu rodzicielskiego z okresami pracy. Uprawnienie to trwa do 31 grudnia roku, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Przepisy w nowym kształcie nie określają także minimalnej długości poszczególnych części urlopu.

Nie ma jednak w KP odpowiedzi na pytanie, czy aktualnie urlop może być wyrażany w wymiarze dziennym. Doktryna stoi tutaj na stanowisku, że nie, gdyż przepisy cały czas posługują się pojęciem „tygodnia”. Dlatego też przyjąć należy, że urlop rodzicielski powinien być udzielany w tygodniach.

Urlop rodzicielski – tylko na wniosek

Urlop rodzicielski udzielany jest na wniosek rodzica dziecka. Powinien być złożony w formie papierowej lub elektronicznej.

Pracodawca prowadzi ewidencje dla tego typu wniosków. Jest to konieczne z uwagi na to, że urlop rodzicielski wywołuje skutki w sferze uprawnień do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego ze środków publicznych. Jeżeli wniosek został złożony prawidłowo, pracodawca ma obowiązek go uwzględnić. W przypadku niedochowania terminu, pracodawca powinien również go przyjąć, o ile jego udzielenie nie spowoduje istotnych utrudnień.

W przeciwnym wypadku pracownik może skorzystać z urlopu dopiero po 21 dniach od daty złożenia wniosku.

Wniosek posiadający braki formalne lub merytoryczne może zostać przez pracodawcę nieuwzględniony. Przy czym pracodawca ma obowiązek wezwać pracownika do uzupełnienia braków w terminie 7 dni, z pouczeniem, że ich nieusunięcie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania.

Urlop rodzicielski — ile płatny?

Urlop rodzicielski jest świadczeniem płatnym. Przy złożeniu wniosku w terminie, tj. w ciągu 21 dni od daty porodu, rodzic pobiera zasiłek macierzyński za urlop rodzicielski w wysokości 80% podstawy wymiaru, czyli wynagrodzenia zasadniczego.

Z kolei w przypadku złożenia wniosku w okresie późniejszym obowiązuje 60% podstawy wymiaru.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego