Pracownicy posiadający dzieci mogą liczyć na różnego rodzaju przywileje, zaczynając od 800plus, przez ulgi podatkowe, po urlopy udzielane w celach wychowawczych.

W tym ostatnim wypadku to matka dziecka jest osobą, która otrzymała najwięcej przywilejów. Od jakiegoś czasu jednak pracodawca zauważył tę dysproporcję i uchwala regulację dotyczące również ojców.

Po licznych nowelizacjach przepisów pracowniczych urlop rodzicielski ojca stał się jak najbardziej możliwy. Jednakże może pojawić się pytanie – jak wyglądają zasady jego przyznawania, jeżeli matka dziecka nie pracuje i nie ma prawa do takiego świadczenia?

Urlop rodzicielski – tylko dla pracujących

Urlop rodzicielski to świadczenie przyznawane w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Co bardzo ważne, urlop ten przysługuje wyłącznie pracownikom, a zatem osobom posiadającym umowę o pracę.

Nie jest możliwe korzystanie z tego uprawnienia po ustaniu stosunku pracy oraz przez osoby wykonujące pracę na podstawie umów zlecenia, umów o dzieło bądź prowadzące działalność gospodarczą.

Jednocześnie z urlopu rodzicielskiego – na równych zasadach – mogą korzystać oboje zatrudnieni rodzice.

Ważne! Urlop rodzicielski nie jest świadczeniem obowiązkowym – możliwe jest zatem niewykorzystanie urlopu w ogóle lub wykorzystanie go tylko w jakieś części.

Ile wynosi urlop rodzicielski?

Kodeks pracy dokładnie wskazuje na wymiar urlopu rodzicielskiego.

Warto jednak dodać, że jest to okres maksymalny, co też znaczy, że rodzic nie musi wykorzystywać go w całości.

Wymiar urlopu rodzicielskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

• w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie – 41 tygodni;
• w przypadku urodzenia 2 i więcej dzieci przy jednym porodzie – 43 tygodnie.

Wyższy wymiar urlopu przysługuje pracującym rodzicom w sytuacji, gdy dziecko posiada zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu.

Wówczas mają oni prawo do:

• w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie – 65 tygodni;
• w przypadku urodzenia 2 i więcej dzieci przy jednym porodzie – 67 tygodni.

Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo lub w nie więcej niż 5 częściach.

Jego wykorzystanie powinno nastąpić nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Urlop rodzicielski ojca – czy przysługuje mu świadczenie w pełnym wymiarze?

Prawo ojca do urlopu rodzicielskiego nie jest uzależnione od zatrudnienia matki dziecka. Zatem rodzic ten może skorzystać z urlopu również wtedy, gdy matka nie jest w stosunku pracy.

Zasadą jest, że urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom (o ile oboje pracują). Mogą oni wybrać które z nich będzie korzystać z całego lub części urlopu.

Możliwe jest także korzystanie z urlopu jednocześnie przez oboje rodziców dziecka. W takim przypadku wymiar urlopu liczony jest łącznie dla obojga rodziców.

W dniu 26 kwietnia 2023 roku wprowadzona została nowelizacja KP, która zmodyfikowała zasady udzielania urlopu rodzicielskiego.

Od tej daty obowiązuje reguła, zgodnie z którą każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9. tygodni urlopu rodzicielskiego. Jest to nieprzenoszalna część urlopu, którego żaden z rodziców nie może „podarować” drugiemu.

Jak zatem liczyć wymiar urlopu, kiedy zatrudniony jest wyłącznie ojciec dziecka? Otóż maksymalny wymiar urlopu, jakim może dysponować ojciec dziecka, wynosi – w zależności od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie – 32 albo 34 miesiące.

Mimo iż matka dziecka nie skorzysta z pozostałych 9 tygodni, to ojciec nie może ich „przejąć”. Są one bowiem zarezerwowane wyłącznie dla matki dziecka.

Problem w przypadku dzieci urodzonych przed wejściem nowelizacji w życie

Jak wskazałem we wcześniejszym akapicie, reguły zmieniły się wraz z wejściem w życie nowelizacji z dnia 26 kwietnia 2023 roku.

Wcześniej, w przypadku gdy matka dziecka była bezrobotna, to ojciec nie miał prawa do urlopu rodzicielskiego.

Rodzi to spory problem, bowiem ZUS uważa, że w przypadku dzieci urodzonych przed datą wejścia w życie ustawy zmieniającej Kodeks pracy, pracowników-ojców obowiązują stare przepisy.

Organ rentowy w wielu interpretacjach podkreśla, że jeśli matka dziecka nie była objęta ubezpieczeniem chorobowym w dniu porodu, to ojciec dziecka urodzonego przed 26 kwietnia 2023 roku co do zasady nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego.

Zmiany wprowadzone nowelizacją nadają ojcu prawo do zasiłku i urlopu rodzicielskiego niezależnie od statusu ubezpieczeniowego matki, lecz tylko dla dzieci urodzonych po tej dacie.

Taka postawa ZUS niesie za sobą ten skutek, że wielu pracujących ojców nie jest w stanie uzyskać omawianego świadczenia. Jednakże Sąd Najwyższy ma inne zdanie w tej kwestii.

W wyroku z dnia 18 października 2023 roku (sygn. akt: I PSKP 24/22) orzekł, iż odmowa udzielenia pracownikowi urlopu macierzyńskiego, a następnie rodzicielskiego z tego tylko powodu, że z literalnej wykładni art. 180 § 5 KP wynika, że warunkiem udzielenia urlopu macierzyńskiego dla ojca jest legitymowanie się przez matkę statusem pracownicy albo innym tytułem ubezpieczenia z tytułu choroby lub macierzyństwa, stanowi przejaw niedozwolonej dyskryminacji ojca-pracownika ze względu na płeć.

Tak zagmatwana sytuacja prawna i interpretacyjna powoduje to, iż ojcowie chcący uzyskać przysługujące im uprawnienie zmuszeni są dochodzić swoich praw w sądzie pracy.

Czy pracodawca może nie udzielić urlopu rodzicielskiego pracującemu ojcu?

Urlop rodzicielski, zarówno w przypadku matki, jak i ojca dziecka, jest uprawnieniem niezależnym od woli pracodawcy.

A to oznacza, że przełożony nie może nie udzielić urlopu rodzicielskiego pracującemu ojcu.

Pracodawca jest zobligowany do uwzględnienia wniosku pracownika o urlop rodzicielski, o ile ten zostanie złożony zgodnie z przepisami prawa pracy.

Wniosek należy złożyć w formie papierowej lub elektronicznej, nie później niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu.

Zgoda natomiast jest potrzeba w sytuacji gdy pracownik chce zrezygnować z już udzielonego urlopu. Zatem pracujący ojciec może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie i powrócić do pracy, o ile pracodawca wyrazi na to zgodę.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego