Kolizja drogowa nie jest niczym nadzwyczajnym. Być może jest to sytuacja stresująca, ale na ogół kończy się jedynie na wgnieceniu się blachy, spisanych oświadczeniach, wezwaniu policji i wypłacie odszkodowania z polisy sprawcy.

Jednakże w przypadku pojazdów służbowych, droga, jaką będzie musiał przejść sprawca wypadku, może być nieco dłuższa. Ubezpieczenie OC pokrywa jedynie koszty naprawy samochodu osoby poszkodowanej, pozostaje zatem jeszcze kwestia wydatków związanych z doprowadzeniem auta służbowego do używalności.

Czy zawsze to pracownik będzie musiał ponosić takie koszty?

Sprawdźmy, jak uszkodzenie auta przez pracownika jest traktowane przez ustawodawcę i kto w takim wypadku jest odpowiedzialny za jego naprawę.

Uszkodzenie auta przez pracownika – jak wygląda kwestia odpowiedzialności?

Kodeks pracy nie określa konkretnie, jak wygląda odpowiedzialność pracownika za uszkodzenie auta. Istnieją przepisy ogólne mówiące o wyrządzeniu szkody pracodawcy oraz o dokonaniu szkody w mieniu powierzonym pracownikowi.

Wychodzi zatem, że uszkodzenie auta przez pracownika może być rozpatrywane z dwóch różnych przepisów, a mianowicie z:

• 114 KP, zgodnie z którym pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału, oraz
• 124 § 2 KP, który mówi, iż pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę w mieniu pracodawcy, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

Uszkodzenie auta przez pracownika a odpowiedzialność ogólna

Odpowiedzialność z art. 114 KP nazywana jest odpowiedzialnością ogólną. Odnosi się do sytuacji, w której pracownik dokona szkody w majątku pracodawcy, może zatem to być również przypadek zniszczenia pojazdu służbowego przez pracownika.

Aby jednak można go było pociągnąć do odpowiedzialności, muszą łącznie zaistnieć następujące przesłanki:

• pracownik dokonał bezprawnego naruszenia obowiązków pracowniczych (niewykonanie obowiązków lub ich nienależyte wykonanie);
• pracownikowi można przypisać winę w działaniu (wina umyślna oraz wina nieumyślna);
• w mieniu pracodawcy powstała realna szkoda majątkowa;
• istnieje związek przyczynowy między działaniem pracownika a powstaniem szkody.

Odpowiedzialność ogólna nie obejmuje zatem takich sytuacji, w których to pracownicy działali z zachowaniem należytej staranności, tj. w sposób niezawiniony, nawet jeżeli przyczynili się do powstania szkody.

Najważniejsza jest tu zatem wina pracownika. Wina nieumyślna pracownika występuje wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że szkoda nie nastąpi (np. jedzie 120 km/h w terenie zabudowanym), bądź wówczas, gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie (np. wymuszenie pierwszeństwa na skrzyżowaniu, bez rozejrzenia się na boki przed wjazdem).

Wina umyślna natomiast istnieje wówczas, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie, godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody (zamiar ewentualny).

Umyślne wyrządzenie szkody ma zatem miejsce wtedy, gdy pracownik objął następstwa swego działania z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym.

Co istotne, rodzaj winy pracownika ma wpływ na rozmiar odpowiedzialności.

W przypadku winy umyślnej pracodawca będzie mógł się domagać od pracownika odszkodowania za rzeczywiste straty, jak i za utracone korzyści.

Dla przykładu, jeżeli pracownik działając z rozmysłem doprowadzi do uszkodzenia pojazdu dostawczego (np. specjalnie wjedzie w nim ogrodzenie przedsiębiorstwa), wówczas nie tylko będzie musiał pokryć szkody w majątku pracodawcy (tj. opłacić naprawę samochodu i ogrodzenia), ale również wypłacić równowartość zysków pracodawcy, których nie osiągnie z powodu braku możliwości wykonania transportu towaru.

Natomiast jeśli pracownikowi będzie można udowodnić jedynie winę nieumyślną, wówczas będzie odpowiadał on w ograniczonym stopniu – do rzeczywistych strat pracodawcy, ale maksymalnie do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę pracownika.

Ważne! W razie sporu co do odpowiedzialności pracownika ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy, który musi wykazać powstanie szkody, zawinione działanie pracownika oraz związek przyczynowy między szkodą i winą pracownika.

Szkoda wyrządzona osobie trzeciej – co wtedy?

Jeżeli mówimy o uszkodzeniu pojazdu, to najczęściej dochodzi do tego w wyniku kolizji drogowej. Jeżeli to pracownik jest poszkodowany, nie ma mowy o jakiejkolwiek odpowiedzialności po jego stronie.

Dopiero kiedy to on spowodował wypadek, taka odpowiedzialność powstanie, jednak przepisy prawa pracy wprowadzają tutaj inną konstrukcję, niż ta, do której przyzwyczaił nas Kodeks cywilny.

Przepis art. 120 KP mówi wprost, iż w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy, w szczególności nieumyślne spowodowanie wypadku wyrządzającego szkodę przez kierowcę w czasie wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych, wyłącza – stosownie do treści art. 120 § 1 – jego odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobom trzecim (por. wyrok SN z dnia 12 listopada 1975 roku, sygn. akt: II CR 596/75). Jednocześnie istnieje możliwość dochodzenia odszkodowania przez osobę trzecią bezpośrednio od pracownika, ale tylko w przypadku stwierdzenia niewypłacalności pracodawcy zatrudniającego pracownika.

To, że osoba trzecia może dochodzić odszkodowania jedynie od pracodawcy, nie oznacza, że pracownik jest tutaj całkowicie „bezkarny”.

Pracodawcy – po naprawieniu szkody osobie trzeciej – przysługuje bowiem tzw. prawo regresu w stosunku do pracownika.

Pracownik jednak ponosi wobec pracodawcy odpowiedzialność w ograniczonej wysokości – art. 119 KP wskazuje tutaj, iż odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Uszkodzenie auta przez pracownika a odpowiedzialność za mienie powierzone

Inaczej kwestia odpowiedzialności pracownika będzie wyglądała w sytuacji, gdy pojazd służbowy zostanie powierzony pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124 KP). W tym wypadku pracownik zawsze będzie odpowiadał w pełnej wysokości.

Będzie to wyglądało analogicznie jak przy odpowiedzialności ogólnej i winie umyślnej, czyli pracownik jest zobowiązany do pokrycia rzeczywistej straty oraz utraconych przez pracodawcę korzyści.

Warto tutaj przytoczyć również stanowisko Sądu Najwyższego, który uznał, iż odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować, oprócz kosztów jego naprawy, także zapłatę sumy pieniężnej, odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie. (por. uchwała SN z dnia 12 października 2001 roku, sygn. akt: III CZP 57/01).

Kiedy możliwe będzie przypisanie pracownikowi odpowiedzialności za mienie powierzone? Otóż muszą zostać spełnione następujące warunki, tj.:

• pracodawca powierzył pracownikowi mienie w okolicznościach umożliwiających mu zwrot tego mienia lub wyliczenie się z niego – aby powierzenie było prawidłowe, pracownik powinien podpisać deklarację o przyjęciu odpowiedzialności za wyliczenie się z mienia (tego faktu można jednak dowodzić również w inny sposób);
• powstanie szkody w powierzonym mieniu;
• związek przyczynowy między działaniem pracownika i powstaniem szkody.

Trzeba pamiętać, że w omawianym przypadku nie ma znaczenia wina pracownika ani jej stopień.

Pracownik zobowiązuje się do zabezpieczenia powierzonego mu mienia. Zatem jeżeli dojdzie do uszkodzenia pojazdu powierzonego pracownikowi, przyjmuje się, że to on jest za to odpowiedzialny (w pełnej wysokości).

Pracownik może uwolnić się jednak od odpowiedzialności, jeżeli udowodni, iż mienie nie zostało mu przekazane przez pracodawcę w sposób prawidłowy, w szczególności w sposób niezapewniający warunków umożliwiających zabezpieczenie tego mienia (np. pracodawca nie wykupił ubezpieczenia AC czy NNW).

Co z ubezpieczeniem OC i AC?

Każdy właściciel samochodu ma obowiązek wykupić ubezpieczenie OC, z kolei AC nie jest już obowiązkowe.

Zatem w przypadku gdy to pracownik jest sprawcą kolizji drogowej, wówczas odszkodowanie osobie trzeciej wypłaci ubezpieczyciel. Tutaj sprawa jest jasna i prosta.

Co jednak z autem służbowym? Jeżeli pracodawca zdecydował się na polisę AC, to również nie będzie problemu, szkody powstałe w wyniku zdarzenia pokryje ubezpieczyciel.

Co najwyżej pracodawca może obciążyć pracownika kosztem wynikającym z podniesienia składek, jednakże to tylko i wyłącznie w przypadku, gdy możliwe jest udowodnienie pracownikowi winy. Jeżeli jednak AC nie zostało wykupione, to należy stosować omówione już art. 114 KP (odpowiedzialność ogólną) lub art. 124 KP (odpowiedzialność za mienie powierzone).

Co, gdy pojazd zostanie uszkodzony „ze złości”?

Samochód służbowy może wymagać naprawy nie tylko wskutek wypadku na drodze. Uszkodzenie może powstać „ze złości” pracownika.

Chodzi tu o przypadki, kiedy to pracownik, np. z zemsty za wypowiedzenie umowy o pracę, celowo niszy auto służbowe. W takim wypadku mamy do czynienia z umyślnym działaniem na szkodę pracodawcy.

Takie działanie pracownika może nie tylko być podstawą do żądania odszkodowania za szkody w mieniu, ale również do:

• rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne);
• zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa – działanie może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo z art. 288 § 1 KK zagrożone karą nawet do 5 lat pozbawienia wolności.

Uszkodzenie auta przez pracownika wskutek zderzenia z innym samochodem służbowym – co wtedy?

Nietypowa, ale możliwa jest sytuacja, w której pracownik uderzy swoim autem służbowym w inny pojazd należący do pracodawcy. Jak wygląda kwestia odpowiedzialności w takiej sytuacji?

Oba pojazdy należą do pracodawcy, co też oznacza, że całość szkody ponosi firma.

Jeden samochód zostanie naprawiony z OC przynależnego do samochodu sprawcy, naprawa drugiego może być pokryta z polisy AC auta sprawcy, o ile taka zostanie wykupiona. Jeżeli nie, wówczas obowiązek poniesienia kosztów naprawy może spaść na pracownika kierującego samochodem służbowym.

Trzeba przy tym pamiętać, że jeśli pojazd nie został „powierzony” pracownikowi, to pracodawca będzie mógł obciążyć pracownika wyłącznie jeśli uda mu się wykazać jego winę za całe zajście (np. nieuwagę czy niedostosowanie prędkości).

Uszkodzenie auta przez pracownika poza godzinami pracy

Nie jest niczym niezwykłym, że pojazdy służbowe są użytkowane przez pracowników również do celów prywatnych.

Pytanie jednak – czy pracodawca wyraził na to zgodę? Jest to istotne z uwagi na odpowiedzialność pracownika za wyrządzenie szkody.

Jeśli pracownik korzysta z auta prywatnie na podstawie upoważnienia pracodawcy i dojdzie do szkody po godzinach pracy, odpowiedzialność nie znika, jest jednak taka sama, jakby powstała w godzinach pracy, tj. w zależności od okoliczności pracownik może odpowiadać za pełną szkodę (w przypadku winy umyślnej pracodawca może się domagać odszkodowania za rzeczywiste straty, jak i za utracone korzyści) lub w sposób ograniczony (odszkodowanie w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie wyższe, niż kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia).

Jeżeli jednak auto było używane bez wiedzy pracodawcy, tutaj mamy już do czynienia nie tylko z doprowadzeniem do szkody w mieniu, ale również do złamania obowiązków pracowniczych. Pracodawca będzie mógł zatem dochodzić pełnego odszkodowania, a także zwolnić pracownika dyscyplinarnie.

Uszkodzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości

Najgorszym scenariuszem jest ten, kiedy pracownik uszkadza auto, prowadząc w stanie nietrzeźwości.

W takim wypadku pracodawca ma prawo: 

• dochodzić odszkodowania pełnego na zasadzie ogólne z art. 417 KC, niezależnie od ograniczeń z Kodeksu pracy;
• rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę z winy pracownika (w trybie dyscyplinarnym, bez zachowania okresu wypowiedzenia);
• zgłosić przestępstwo z art. 178a KK – prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego